Reforma OFE to dla wielu z nas okazja, by bliżej przyjrzeć się emeryturom. Na co dzień nie zaprzątamy sobie nimi głowy – wiemy tyle, że wypłaca je ZUS, że raczej nie będą wysokie, i że powinniśmy oszczędzać na własną rękę. Warto dowiedzieć się nieco więcej – w reformie OFE musimy zdecydować gdzie i ile oszczędności emerytalnych zgromadzimy.
Co to jest składka emerytalna i kto je odprowadza?
Emerytury w Polsce są wypłacane ze składek emerytalnych odprowadzanych w trakcie naszego życia zawodowego. W przypadku osób zatrudnionych na umowę o pracę składki są naliczane od pensji. Co miesiąc na cele emerytalne danej osoby odprowadzane jest łącznie 19,52% wynagrodzenia brutto – połowa składek jest potrącana z pensji pracownika (odliczane z pensji brutto), a drugą część finansuje pracodawca ze swoich środków. Składki gromadzone przez lata służą sfinansowaniu emerytury danej osoby. Gdzie trafiają te środki? Do 1999 r. wszystkie składki emerytalne trafiały w całości do ZUS. Od 1999r., od momentu powstania OFE część osób rozpoczęła oszczędzanie na emeryturę w ZUS i OFE.
Czym różni się składka na emeryturę w ZUS od OFE i jaka jest rola OFE?
Składki emerytalne w ZUS – najważniejsze informacje
• To podstawa systemu emerytalnego w Polsce. Obecnie trafia tu większość (a jeśli dana osoba nie składkuje do OFE, to całość) składek emerytalnych co miesiąc odprowadzanych z wynagrodzenia. Składki w ZUS są zapisywane na indywidualnym koncie i subkoncie danej osoby (wyjaśnienie niżej). Osoby, które pracowały przed 1999 r. i odprowadzały składki emerytalne do ZUS mają również w ZUS tzw. kapitał początkowy1.
• Składki na ubezpieczenie emerytalne w ZUS są waloryzowane – a więc ich wartość jest okresowo zmieniana (podwyższana lub obniżana). Wartość waloryzacji zależy m.in. od inflacji i wzrostu PKB. Warto pamiętać, że zmiana wartości tych środków nie wynika z ich faktycznego pomnażania czy zainwestowania – to po prostu decyzja administracyjna, która zależy od stanu finansów publicznych (stopa waloryzacji jest zapisana w ustawach i może się zmienić).
• To zapis, a nie realne pieniądze. Składki emerytalne pracownika i pracodawcy, które trafiają do ZUS, są zapisywane na koncie emerytalnym i subkoncie emerytalnym danej osoby. Jednak nie jest to odpowiednik konta bankowego. Pochodzące ze składek pieniądze nie są tam faktycznie zgromadzone. Składki danej osoby, które wpływają do ZUS, służą do sfinansowania obecnie wypłacanych emerytur. Na koncie emerytalnym i subkoncie emerytalnym odnotowywana jest tylko wartość wpłaconych składek.
• Na koncie emerytalnym w ZUS są zapisywane składki w wysokości 12,22% pensji danej osoby. Składki na koncie emerytalnym nie są dziedziczone. Wysokość waloryzacji składek zgromadzonych na koncie zależy od inflacji (wzrostu cen towarów i usług) oraz od przypisu składek (wzrostu płac i liczby ubezpieczonych) z poprzedniego roku.
• Na subkoncie emerytalnym w ZUS są zapisywane składki w wysokości 4,38% pensji (jeśli dana osoba składkuje też do OFE) lub 7,3% pensji (jeśli dana osoba, nie odprowadza składek do OFE). Na subkoncie są zapisane też składki osób przeniesione z OFE do ZUS (w ramach tzw. suwaka oraz w ramach reformy z 2014 r. – o tym niżej). Środki na subkoncie w ZUS są dziedziczone. Wysokość waloryzacji składek zgromadzonych na subkoncie zależy od dynamiki wzrostu PKB za ostatnie 5 lat.
• Środki z ZUS – z konta i subkonta – są wypłacane w formie emerytury. Wysokość emerytury zależy od wartości zgromadzonych składek w ZUS, ale również od obowiązujących przepisów prawa w zakresie obliczania wysokości emerytur (mogą ulec zmianie m.in. gdy dojdzie do znacznego pogorszenia stanu finansów publicznych).
Składki emerytalne w OFE – jaka jest różnica?
• OFE to tzw. kapitałowy element systemu emerytalnego. Powstały w 1999 r. jako drugi filar systemu emerytalnego, który jest wsparciem dla emerytur z ZUS. Składki, które trafiają do OFE są inwestowane – m.in. na giełdzie. Chodzi o to, by wartość środków w OFE mogła rosnąć (a dzięki temu emerytury były wyższe), ale nie w oparciu o decyzję administracyjną (tak jak w ZUS), ale w wyniku realnej zmiany cen papierów wartościowych, w które zainwestowano. Trzeba jednak pamiętać, że OFE to produkt inwestycyjny – w przypadku niekorzystnej sytuacji na rynku inwestycyjnym inwestycje OFE mogą przynosić zyski niższe niż oczekiwane, a czasem nawet stratę.
• To realne pieniądze zgromadzone na rachunku w OFE. Składki, są zamieniane na jednostki rozrachunkowe i zapisywane na indywidualnym rachunku posiadacza OFE – wartość środków można na bieżąco sprawdzać. Wysokość posiadanych w OFE środków może się zmienić tylko w wyniku zmiany wartości papierów wartościowych, w które zainwestowano. Pieniądze w OFE są dziedziczone.
• Do OFE trafiają obecnie składki w wysokości 2,92% pensji danej osoby. W latach 1999-2014 uczestnictwo w OFE było dla większości pracujących obowiązkowe2 , a odprowadzane do OFE składki były wyższe niż obecnie. Od 2014 r. do OFE składkują tylko osoby, które: (i) jako członkowie OFE złożyły deklarację dalszego składkowania do OFE, (ii) po 2014 r. przystąpili do OFE dobrowolnie i dalej do OFE składkują.
• Pieniądze z OFE są wypłacane w formie emerytury. Obecnie na 10 lat przed osiągnięciem przez daną osobę wieku emerytalnego, środki z OFE są systematycznie, co miesiąc sukcesywnie przenoszone na subkonto emerytalne w ZUS (tzw. suwak emerytalny).
• W 2014 r., w ramach reformy systemu emerytalnego, ok. 50% środków zgromadzonych na koncie każdego członka OFE zostało przeniesionych na subkonta w ZUS. Pieniądze na subkoncie są przypisane danej osobie i podlegają dziedziczeniu.
Zobacz też: Jak sprawdzić składki w OFE?
Skąd biorą się pieniądze dla emerytów?
Emerytura jest wypłacana przez ZUS ze zgromadzonych składek zapisanych na indywidualnym koncie emerytalnym oraz na subkoncie emerytalnym (a w przypadku osób pracujących przed 1999 r. także z kapitału początkowego). Wysokość świadczenia oblicza się dzieląc wartość zapisanych składek przez „przez średnie trwanie życia” na emeryturze, czyli przez okres jaki prawdopodobnie spędzą na emeryturze.
Wiek emerytalny w Polsce wynosi dla kobiet – 60 lat, dla mężczyzn 65 lat, lecz przepisy prawa przewidują dla określonych grup osób, możliwość szybszego przejścia na emeryturę. Każdej osobie, uwzględniając wiek w jakim przechodzi na emeryturę, jest przypisywana określona wartość „średniego trwania życia”. Wartość „średniego trwania życia” jest ogłaszana Komunikatem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w końcu marca każdego roku i obowiązuje przez kolejne 12 miesięcy.
Zobacz też: Obliczenie emerytury - Jak wyliczyć wysokość emerytury krok po kroku?
Zmiany w OFE a emerytura: Jaką decyzję podjąć w reformie OFE?
W ramach kolejnej reformy systemu emerytalnego, jaka jest zapowiadana w tym roku, OFE mają zostać zlikwidowane. Posiadacze OFE będą mogli zdecydować co zrobić z dotychczas zgromadzonymi pieniędzmi – czy tafią na specjalne IKE i staną się dodatkowymi oszczędnościami emerytalnymi, czy przeniosą je na konto w ZUS i zostaną wypłacone w formie emerytury. Wyjaśniamy jakie będą konsekwencje wyboru każdej z tych opcji.
Specjalne IKE – dodatkowe oszczędności emerytalne
• W ramach reformy OFE zostaną automatycznie przekształcone się w specjalne IKE (nie trzeba nic robić).
• Pieniądze pozostawione na specjalnym IKE zostaną de facto sprywatyzowane – nie trafią już do ZUS, staną się własnością posiadacza IKE. Pieniądze na specjalnym IKE to dodatkowe oszczędności emerytalne – będzie można je wypłacić na swoje konto bankowe (w całości lub w ratach) po osiągnięciu wieku 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn.
• Na specjalne IKE trafią pieniądze z OFE pomniejszone o opłatę przekształceniową (według aktualnego projektu reformy - 15% środków zgromadzonych w OFE). Przy wypłacie tych środków po osiągnięciu wieku emerytalnego nie będzie już naliczony żaden podatek.
• Pieniądze na specjalnym IKE będą dalej inwestowane przez doświadczone instytucje finansowe.
• Jeśli zdecydujemy się na specjalne IKE, emerytura będzie finansowana tylko ze składek zgromadzonych w ZUS. Pieniądze zgromadzone na specjalnym IKE nie będą dodatkowym elementem finansującym emeryturę (emerytura nie będzie podwyższona o te środki).
• Po reformie całość składek emerytalnych będzie trafiała do ZUS, ale w przypadku osób posiadających specjalne IKE część przyszłych składek emerytalnych będzie trafiać na subkonto emerytalne i będzie dziedziczona (7,3% pensji brutto).
Konto w ZUS – wypłata w formie emerytury
• By przenieść pieniądze z OFE na konto emerytalne w ZUS, trzeba będzie złożyć specjalną pisemną deklarację w swoim OFE.
• Całość środków z OFE zostanie zapisana na koncie emerytalnym w ZUS i po osiągnięciu wieku emerytalnego zostanie wypłacona w formie dożywotniej emerytury (będą dodatkiem podwyższającym emeryturę). Warto pamiętać, że środki w ZUS są elementem systemu finansów publicznych, a zasady obliczania wysokości emerytur mogą ulec zmianie.
• Przy przeniesieniu środków z OFE do ZUS nie jest pobierana żadna opłata, ale przy wypłacie emerytury jest potrącany podatek dochodowy (obecnie 17% lub 32%).
• Zgromadzone w ZUS składki są waloryzowane (stopa waloryzacji może być dodatnia lub ujemna)
• Po reformie systemu emerytalnego całość przyszłych składek emerytalnych będzie trafiała do ZUS i będzie zapisywana na indywidualnym koncie emerytalnym. Środki zapisane na indywidualnym koncie emerytalnym nie są dziedziczone (19,52% będzie trafiać na konto emerytalne).
Zobacz też: Jak oszczędzać na emeryturę? Sprawdź najlepsze formy oszczędzania
1 Do 1999 r. składki nie były zapisywane na indywidualnym koncie, lecz „wpadały do wspólnego worka” w ZUS. Dlatego dla osób urodzonych po 1948 r., które pracowały przed 1999 r., ZUS oblicza tzw. kapitał początkowy, czyli „wkład do systemu emerytalnego” (obliczany na podstawie stażu pracy i zarobków danej osoby w okresie do 1999 r.).
